De statistieken liegen niet: de zomers worden steeds heter. Temperatuurrecords sneuvelen jaar op jaar. Bovendien houdt door de klimaatverandering extremer weer ook langer aan. De waterbom die Wallonië vorig jaar teisterde ligt nog vers in het geheugen. En waar we ons vroeger nooit zorgen hoefden te maken over watertekort, kampen we nu met lange periodes van droogte en extreem lage grondwaterstanden. Ook Sint-Niklaas ontsnapt hier niet aan. Hoe maak je een stad klimaatproof en leefbaar in tijden van extremere weersomstandigheden? "In Sint-Niklaas houdt deze vraag ons al jaren bezig. Stenen wegbreken voor meer groen, water koesteren, mensen in kwetsbare wijken met raad en daad bijstaan om hun huis te renoveren: we bouwen elke dag verder aan een klimaatbestendigere stad. Met deze vijf stappen komen we een heel eind, maar het klimaat zit ons op de hielen: er ligt nog heel wat werk op de plank."

1. Ontharden, ontharden, ontharden

Schepen van ruimtelijke ordening en natuur Wout De Meester: "Zoals vele Vlaamse steden is het stadscentrum van Sint-Niklaas erg versteend. In sommige wijken is meer dan 80 % van de oppervlakte verhard. Het centrum is daarom sterk onderhevig aan het hitte-eilandeffect. Stenen en asfalt absorberen meer warmte en koelen trager af. Door de bebouwing is er minder wind waardoor de temperaturen in de stad niet alleen een pak hoger oplopen dan op het platteland, het koelt er ook veel trager af. Het gebrek aan groen zorgt bovendien voor minder schaduw, waardoor de bodem nog sterker opwarmt. Water kan niet of amper in de bodem dringen en zijn verkoelende rol niet spelen. Ontharden is dus om vele redenen noodzakelijk om de stad klimaatbestendiger te maken."

De Grote Markt is hier het beste voorbeeld van: een enorme stenen vlakte met enkel in de randen een beetje groen en weinig of geen schaduw. De temperatuur loopt er op hete zomerdagen ontzettend op. "De weg om waar mogelijk te ontharden is in Sint-Niklaas al een tijd ingeslagen. Bij de heraanleg van straten en pleinen breken we waar mogelijk stenen weg om plaats te maken voor groen. Dat is niet altijd vanzelfsprekend, want in het centrum is de plaats beperkt en moeten er veel functies ingepast worden," aldus schepen De Meester. "Dat vraagt dus wat creativiteit. Maar iedereen kan eigenlijk zijn steentje bijdragen. Een stukje voetpad, oprit of terras wegbreken voor een boom, klimplant of struik: alle beetjes helpen. In de centrumstraten helpt de stad je daarbij zelfs een handje."

2. Bomen en struiken planten. En waar dat niet kan: geveltuintjes

Het verkoelend effect van groen is onmiskenbaar. "Dat werkt op verschillende vlakken: bomen, struiken en planten zorgen voor schaduw, wat de bodem minder doet verhitten. Ze nemen minder warmte op dan bijvoorbeeld bouwmaterialen. Daarnaast kan water makkelijker in de grond dringen, wat goed is voor de waterhuishouding. De verdamping van water zorgt daarnaast ook nog eens voor extra verkoeling. En ze hebben een positief effect op de luchtkwaliteit," stipt schepen De Meester de vele voordelen van vergroening nog eens aan. 

In sommige smalle straten is het onmogelijk om bomen of struiken aan te planten. Geveltuintjes kunnen hier soelaas brengen. Wie in het centrum van de stad woont, kan zich opgeven om een gratis geveltuintje te laten aanleggen. "Voor smalle centrumstraten is dit een mooie oplossing om op een beperkte oppervlakte toch groen te voorzien. De voordelen gelden ook hier, zelfs al gaat het om een tuintje ter grootte van een stoeptegel. In sommige straten zijn ze al goed ingeburgerd. We kunnen de vraag amper bijhouden. De teller staat ondertussen op enkele honderden maar de af te werken lijst groeit nog steeds aan. Bij de eerste oproep kregen we meteen 300 aanvragen. Via netten en kabels geven we deze plantjes de mogelijkheid om grotere muren te bedekken of zich tot groenslingers te ontwikkelen," schetst schepen De Meester het succes van de actie. Het stadsbestuur besliste onlangs om het project verder te zetten, zodat ook de openstaande vragen bediend kunnen worden én nieuwe aanvragen welkom zijn.

Ook daktuinen en groendaken kunnen een rol spelen. Voor de aanleg van groendaken kan je een premie aanvragen via de stad. Een groendak zorgt voor extra isolatie, regelt mee de waterhuishouding, verbetert de luchtkwaliteit en helpt zelfs als brandwering en geluidisolatie.

3. Water is het nieuwe goud

De afgelopen maanden was regen een schaars goed en ook tijdens de zomermaanden regent het amper of niet. Hoe kan een stad die van nature niet aan een grote waterloop ligt zich hiertegen wapenen? Schepen De Meester: "Door de klimaatverandering wisselen periodes van droogte en extreem regenweer elkaar af. Dat zijn we niet gewend. Ons rioleringssysteem was er jarenlang op gericht om hemelwater zo snel mogelijk af te voeren richting zee. Daar zijn we gelukkig al een tijdje vanaf, denk maar aan de verplichte regenwaterput bij nieuwbouwprojecten. We willen water zoveel mogelijk bijhouden om droge periodes te overbruggen. Door ontharding en de heraanleg van wadi's (een groene greppel om in natte periodes water op te vangen en in de bodem te laten dringen) bijvoorbeeld. Ook het systematisch aanleggen van gescheiden rioleringsstelsels dat in onze stad nog volop aan de gang is, zorgt ervoor dat regenwater gerecupereerd kan worden."

Stenen wegbreken voor meer groen, water koesteren, mensen in kwetsbare wijken met raad en daad bijstaan om hun huis te renoveren: we bouwen elke dag verder aan een klimaatbestendigere stad.

Op de nieuwe Grote Markt zal water een prominente rol spelen: "Er komen waterpartijen langs de rand en voor het stadhuis zal een spiegelvijver aangelegd worden. Ze spelen allemaal hun rol in het afkoelen van dit grote plein én in de opvang en het hergebruik van regenwater. Onder de Grote Markt komen immers reservoirs die bij periodes van regenval als buffer dienen. In droge periodes wordt het water hergebruikt. De spiegelvijver kan via die reservoirs snel leeggetrokken worden voor de donderdagse markt en voor evenementen."

Sint-Niklaas heeft dan wel geen enkele rivier of grote waterloop, er lopen wel enkele grote beken door de stad. "Al kan je daar nu niets van merken. Ze werden in het verleden 'ingebuisd' om straten en wijken aan te leggen. Op verschillende plaatsen willen we dat water opnieuw boven de grond brengen. In de Cardijnlaan bijvoorbeeld, waar we bezig zijn met de straat van de toekomst, een project dat volledig rond ontharding en vergroening draait. Of de Molenbeek in het toekomstige Sportkringpark die volledig opengelegd zal worden waardoor je langs het water bijna tot in het stadscentrum zal kunnen fietsen," werpt schepen De Meester een blik op de toekomst.

4. Wijkrenovatieprojecten

Ook de isolatie van huizen speelt een belangrijke rol in het klimaatproof maken van de stad. Dat gebeurt enerzijds door een heel stelsel aan premies voor duurzaam renoveren die je bij de stad kan aanvragen. Van dakwerken over gevelwerken tot het installeren van zonnepanelen: voor een heel scala aan werken biedt de stad financiële ondersteuning. Daarnaast organiseert de stad in het najaar Energiefitsessies om inwoners op weg te zetten naar energiebesparende en duurzame renovaties. De stad heeft in het bijzonder oog voor inwoners die het moeilijk hebben om hun woning te renoveren: "In kwetsbare wijken staan heel wat huizen die slecht geïsoleerd en zelfs ongezond zijn. Voor heel wat inwoners is renoveren een ontzettend grote stap. De papierwinkel, een beperkt budget in combinatie met hoge materiaalprijzen en een resem vakmensen die onder de arm moet nemen: voor veel mensen in die wijk onoverkomelijke obstakels. Terwijl zij veel baat zouden hebben bij een verbetering van hun woonkwaliteit. Om hen zo veel mogelijk te ontzorgen, hebben we in 4 wijken wijkrenovatieprojecten opgezet. Met begeleiding en advies op maat is het ons zo al gelukt om heel wat renovatieprojecten op zetten. We bundelen de krachten met enkele externe partners die voor de nodige knowhow zorgen. Dit project ging van start in de Driekoningenwijk, de Watermolenwijk en de Gasometerwijk. Later kwamen daar ook projecten in Nieuwkerken en de Kroonmolenwijk bij. Wie het financieel moeilijk heeft, kan daarnaast voor een gelimiteerd bedrag een renteloze lening bij de stad afsluiten," zo klink het bij schepen De Meester.

5. De lobbenstad: een duurzaam streefbeeld

De afgelopen decennia is Sint-Niklaas sterk gegroeid. Dat gebeurde organisch, als een soort olievlek rondom de stadskern. "Gevolg van die groei is dat er in het centrum van de stad weinig groen, open ruimte en water aanwezig is. Deze ontwikkeling werkt het hitte-eilandeffect in de hand en heeft nog heel wat nare neveneffecten voor mobiliteit en leefkwaliteit. Met het lobbenstadmodel willen we groen en water meer naar het centrum brengen. Dat doen we door bebouwing en mobiliteit rond grote assen te organiseren. Tussen die assen is er plaats voor open ruimte, groen en water. Op dit moment zijn we bezig om dit model ook juridisch vast te leggen in zogenaamde RUP's (ruimtelijke uitvoeringsplannen). Die bepalen de functie van een bepaald gebied. Zo kunnen we ook garanderen dat de open ruimte tussen de assen écht open blijft," legt schepen De Meester uit.

Een van de bedoelingen is om in elke stadslob ook een buurtbos aan te leggen. Hierin is plaats voor spel, rust en ontspanning maar het bos speelt ook een rol in het klimaatbestendig maken van de stad. "Deze bestuursperiode hebben we enkele zeer belangrijke stappen kunnen zetten. Naast het juridisch vastklikken zijn we ook bezig met het aankopen van gronden binnen deze zogenaamde groene lobben die we kunnen bebossen. Zowel in het Bolleakkergebied, het toekomstige Sportkringpark als waar het  Noordelijke Stadsrandbos moet komen, hebben we zo heel wat grond weten te verwerven. De komende jaren gaan we op dit elan verder."