De tijd dat de Sint-Niklase hoofdbibliotheek vooral een plaats was waar je in alle stilte informatie kon opzoeken en boeken kon ontlenen is lang voorbij. De bibliotheek is geëvolueerd naar een open huis waar (kennis)uitwisseling en ontmoeting centraal staan. Het huidige gebouw botst echter op zijn limieten. Zowel op het vlak van werking als infrastructureel. “De nieuwe bib aan de andere kant van het Heymanplein wordt tegelijk een plaats voor ontmoeting, een centrum voor kennis en uitwisseling én een duurzaam architecturaal baken voor het plein en de stad.”

De bibliotheek van vandaag is veel meer dan een plaats waar mensen in en uit lopen om materiaal te ontlenen. Het maandelijkse programma is erg uitgebreid. Behalve lezingen, workshops en tentoonstellingen kunnen mensen er terecht voor digitaal advies, leren kinderen er programmeren en wisselen werkzoekenden er kennis en ervaringen uit. Ook gratis optredens vinden er plaats. Binnen de muren van het huidige gebouw is het puzzelen om alles een plaatsje te geven. Ook al blijft het uitlenen van materiaal de hoeksteen van de werking, de status van kennis en boeken is in digitale tijden veranderd. “Bij de bouw van de bibliotheek halfweg de jaren ’70 van de vorige eeuw waren deze ontwikkelingen onmogelijk in te calculeren. In die zin is de bib van vandaag uit zijn jasje gegroeid. De afgelopen jaren is zo goed en zo kwaad het kon geprobeerd om de bestaande ruimtes optimaal te benutten, maar dat heeft zijn limieten,” stelt schepen van gebouwen Bart De Bruyne.

Energieverslinder

Bovendien vertoont het gebouw heel wat structurele gebreken die niet zo eenvoudig te verhelpen zijn. “Dit gebouw is een echte energieverslinder en weegt stevig door op de energierekening van de stad. Om dit gebouw op energetisch vlak de volgende eeuw in te loodsen, zou het ingrijpend gerenoveerd moeten worden. Daarnaast is er nog een probleem met vochtinsijpeling en beantwoordt de toegankelijkheid niet meer aan de hedendaagse eisen. Deze mankementen wegwerken op de huidige locatie zou hoe dan ook vele miljoenen kosten,” schetst schepen De Bruyne de penibele situatie. Een vaak gehoorde kritiek is dat er enkele jaren geleden nog maar enkele miljoenen in het gebouw werden geïnvesteerd. “Die werken waren pure noodzaak om de bib veilig open te kunnen houden en de hoogste noden aan te pakken. Maar een oplossing op lange termijn is het helaas niet,” repliceert De Bruyne.

Cohousing met Huis van het Kind

De bibliotheek wordt niet de enige bewoner van het nieuwe gebouw dat ondertussen de projectnaam Hendrik meekreeg. Ook het Huis van het Kind neemt er zijn intrek. Op deze plaats kan je terecht met alle mogelijke vragen over kinderen en jongeren. Van opvoedingsadvies tot babymassage of trajecten voor jongeren die uit dreigen te vallen op school: ook hier wordt een hele rist aan activiteiten georganiseerd. Met de spelotheek en ruilhuis BizaBijs kan er ook materiaal ontleend of geruild worden. “Ook Het huis van het kind zit krap behuisd in een gebouw dat al lang niet meer beantwoordt aan de noden van de hun werking en dringend aan renovatie toe is. Door het ontlenen van materiaal enerzijds en de uitwisseling van ervaring en kennis anderzijds was de link met de werking van de bib snel gelegd. Het past ook perfect in ons streven naar een beperkter en energiezuiniger stadspatrimonium waarbij we op zoek gaan naar mogelijke synergiën tussen diensten. Intern liep er al een uitgebreid traject om de noden en wensen van beide instellingen in kaart te brengen. Deze bevindingen worden later aan het ontwerpteam als input meegegeven,” licht schepen De Bruyne de toekomstige combo toe. Met het participatietraject dat in het najaar van 2021 liep konden ook bibliotheekgebruikers en inwoners hun visie op het nieuwe gebouw meegeven.

Belangrijk puzzelstuk in een ruimer plan

Bij het begin van de bestuursperiode hakte de stad de knoop definitief door: op de locatie waar nu nog de supermarkt staat verrijst tegen 2026 een nieuwe bibliotheek. Schepen van ruimtelijke ordening Wout De Meester: “Die grond is eigendom van de stad en werd tot 2019 in opstalrecht gegeven aan Carrefour. Sindsdien is de overeenkomst met de supermarkt telkens voor beperkte tijd verlengd, maar tegen 2024 verhuist de winkel sowieso. De nieuwe bib is een belangrijk puzzelstuk in een veel ruimer plan. Het Heymanplein valt uiteen in drie stukken: het verharde parkeergedeelte, de ruimte rond de huidige bib en de groene ruimte rond het Castrohof. De ruimtelijke kwaliteit van het plein is daardoor erg beperkt en verbrokkeld. Een prominente plek in het hart van de stad verdient beter dan enkel beton, stenen en veel auto’s. Met de bouw van een nieuwe bib én een grondige hertekening van de ruimte willen we alle troeven van dit plein volledig tot hun recht laten komen.” Deze oefening startte al in 2015 en ging gepaard met tal van participatiemomenten. Nadat eerst een masterplan werd opgemaakt, werd het RUP Heymanplein op de gemeenteraad van 26 november goedgekeurd. De heraanleg van het plein staat pas tegen 2027 op de planning.

Duurzaam architecturaal baken

De architecturale lat voor het nieuwe gebouw ligt hoog: het moet niet enkel een baken worden voor het hele plein maar ook een nieuwe landmark voor de stad. Schepen De Bruyne: “We streven naar een gebouw dat past bij de centrumstad van 80 000 inwoners die we ondertussen zijn. Andere Vlaamse steden zijn ons recent voorgegaan. Denk maar aan Utopia in Aalst, de Krook in Gent of het ARhus in Roeselare. Projecten die elk in hun eigen stad een heel nieuwe dynamiek op gang wisten te brengen. Om de architecturale kwaliteit te waarborgen doen we beroep op de expertise van de Vlaamse Bouwmeester. Daarnaast staat ook duurzaamheid voorop: in materiaalkeuze en klimaatbestendigheid maar ook op sociaal vlak als plaats voor ontmoeting en uitwisseling en in connectie met de buurt en de stad. De deelnemers aan het participatietraject stipten toegankelijkheid en multifunctionaliteit in elk geval al aan als belangrijkste aandachtspunten. Ze droomden luidop van een plaats die een open en huiselijk gevoel geeft en waar ook ruimte is voor kunst en cultuurbeleving, met plekken waar je je even in alle rust en stilte kan terugtrekken.”

Tegen eind 2025 zou de nieuwe bib ingehuldigd moeten worden. Voor de bouw koos de stad voor een DB-formule. Dat betekent dat teams die meedingen om de bib te ontwerpen ook zullen instaan voor de bouw. De selectie van het team en de eerste ontwerpen worden verwacht halverwege 2022.